عمارت سامان در مجاورت خیابان انقلاب به فاصله یک پلاک قرار دارد. خیابان انقلاب یکی از مهم‌ترین خیابان های تهران و ایران است که همراه بستر بسیاری از جریانات هنری، اجتماعی و غیره بوده است. احداث این خیابان و احداث عمارت سامان در بازه زمانی نزدیک هم بوده و مجاورت عمارت سامان با خیابان انقلاب، این عمارت را در پیوند با جریان زندگی آن قرار داده است.

از بناهای پیرامون عمارت سامان می‌توان مدرسه البرز، تالار رودکی و تئاترشهر را نام برد که به نوعی فرهنگی آموزشی محسوب می‌شوند و عمارت بنای مترو در زمره بناهای خدماتی به حساب می‌آید همچنین ساخت مدرسه البرز و عمارت سامان تقریبا همزمان است و دو عمارت فرهنگی- هنری تالار رودکی و تئاتر شهر در عصر پهلوی اول و ساختمان مترو در دهه های بعد از انقلاب ساخته شده اند.

عمارت سامان، یک بنای تاریخی با قدمتی نزدیک به 100 سال، در منطقه‌ای اعیان‌نشین از تهران قدیم احداث شده است. بر اساس بررسی‌های میدانی، مطالعات اسنادی، و تحلیل تصاویر هوایی از سال‌های 1319 و 1335، این بنا به احتمال زیاد در بازه زمانی 1300 تا 1340 ساخته شده است. این دوره، با عنوان "دوره میانی معماری معاصر ایران" شناخته می‌شود که نشان‌دهنده تأثیرات مدرنیته بر معماری ایرانی است. ابتدا، این عمارت برای سکونت ساخته شد، اما بعدها تغییر کاربری یافته و در دهه‌های 1340 و 1350 به‌عنوان دفتر شرکت KSB، فعال در حوزه زیرساخت‌های تصفیه‌خانه‌های بزرگ و واردات تجهیزات صنعتی آلمانی، مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه، این بنا به تملک بانک سامان درآمد. ویژگی‌های معماری بنا، مانند ساختار سه‌طبقه با طبقه پایینی نیمه‌مدفون، سقف‌های مرتفع، استفاده از بتن آرمه، و طراحی خاص اتاق مدور در طبقه میانی، توجه معماران و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهند که این بنا احتمالاً توسط معماران خارجی (آلمانی یا ایتالیایی) طراحی شده و تأثیراتی از فرم کشتی و عرشه‌های آن در ساختار بنا دیده می‌شود. همچنین، حیاط عمارت در گذشته دارای فضای سبز و حوض بوده که اکنون با آسفالت و سقف موقت پوشیده شده است. این عمارت نمادی از تعامل میان معماری ایرانی و تأثیرات خارجی در دوران معاصر است و بیانگر جایگاه ویژه آن در تاریخ معماری و اجتماعی تهران می‌باشد.

پس از بررسی های پتانسیل بنا، طرح معماری عمارت سامان با هدف ارائه کاربری‌های فرهنگی-پژوهشی توسعه یافت. مراحل طراحی شامل تهیه برنامه فیزیکی پروژه، تحلیل کاربری‌های مورد نیاز، بررسی گزینه‌های ارتباطات عمودی، و چیدمان فضایی عملکردها بود. چیدمان فضاها شامل: • طبقه سردابه دوم: استدیو و اتاق ضبط صدا • طبقه سردابه اول: شامل فضاهای عمومی مانند سالن چندمنظوره و فروشگاه آثار هنری با دسترسی مستقیم به حیاط. • همکف و اول: اختصاص به فضاهای نمایشی عمومی و خصوصی. • مخزن نگهداری آثار: در زیر حیاط با رعایت فیلترهای امنیتی و ارتباطی مناسب. • طبقه دوم (الحاقی): محل استقرار فضاهای اداری مدیران و کارمندان. فضاهای تکمیلی: • حیاط و کافه: طراحی باغی سرسبز از جنوب به شمال با احیای حوض قدیمی، کافه‌ای در فضای باز برای تجربه‌ای آرامش‌بخش. • نگهبانی، سرایداری، سرویس بهداشتی عمومی و انبار: پیش‌بینی و طراحی این فضاها برای خدمات‌رسانی به مجموعه. ویژگی‌های کلیدی فضاها: • راهرو شمالی: با دیوار سبز و گیاهان رونده برای ایجاد تجربه‌ای خالص و دلنشین. • اتاق گفتگو: یک اتاق گرد در دل بنا، مکانی برای تفکر و گفتگو با نورگیری خاص. • گالری ها: حفظ اصالت تاریخی بنا در کنار تأمین شرایط مناسب نور، آکوستیک، سرمایش و گرمایش برای نمایش آثار هنری. • فروشگاه آثار هنری: در مطبخ قدیمی با سقف آجری و طاقی و طراحی آرامش‌بخش. • سالن چندمنظوره: مجهز به صندلی‌های جمع‌شونده، پنل‌های آکوستیکی، و پرده‌های محافظ صوت و نور. هدف طراحی: ایجاد محیطی منحصربه‌فرد که با حفظ اصالت تاریخی بنا، پاسخگوی نیازهای فرهنگی، پژوهشی و اجتماعی بازدیدکنندگان و کاربران باشد.

در پروژه بهسازی و مرمت عمارت سامان، از روشی نوین و متفاوت نسبت به روش‌های سنتی مقاوم‌سازی استفاده شده است. در این روش:

به جای استفاده از شناژهای بتنی و قاب‌های فلزی مرسوم، از الیاف کربنی (FRCM) و مش فایبرگلاس مقاوم در برابر قلیا (ARFM) استفاده شده است که به صورت نواری و سطحی روی دیوارهای باربر اجرا می‌شوند.

این روش به دلیل کمترین میزان مداخله فیزیکی، آسیبی به ساختار تاریخی بنا وارد نمی‌کند و با جزئیات معماری موجود هماهنگ باقی می‌ماند.

ترکیب عناصر سازه‌ای پیشنهادی با اجزای معماری در نقشه‌ها، از ناهماهنگی فضایی جلوگیری کرده و پایداری لرزه‌ای ساختمان را بدون تخریب اصالت تاریخی آن تضمین می‌کند.

این سیستم جایگزینی نوآورانه برای شیوه‌های سنگین و تهاجمی مقاوم‌سازی در بناهای تاریخی محسوب می‌شود و از نظر فنی، اقتصادی و زیبایی‌شناسی یک تحول قابل‌توجه در مرمت معماری است.

در روند مرمت و ارتقاء فنی عمارت سامان، تجهیزات و سیستم‌های جدیدی برای سازه، تأسیسات مکانیکی و برقی پیش‌بینی و اجرا شده‌اند که عبارت‌اند از:

الیاف کربن و فایبرگلاس مقاوم برای مقاوم‌سازی لرزه‌ای.

سیستم VRF برای سرمایش و گرمایش طبقات زیرزمین، و داکت‌اسپلیت‌ها برای طبقات فوقانی با هدف کاهش مزاحمت بصری و صوتی.

سیستم تهویه AirWasher با تزریق هوای تازه از بام و توزیع در طبقات با کانال‌های طراحی‌شده در جبهه غربی.

استفاده از شیرهای یک‌طرفه سوپرونت (SuperVent) برای سیستم ونت، با هدف کاهش لوله‌کشی‌های عمودی و آسیب به جداره‌ها.

تابلو برق و سیستم روشنایی جدید مطابق با الزامات بهره‌برداری فرهنگی.

کابل‌کشی جدید و تأسیسات مکانیکی هماهنگ با ساختار معماری و رایزرهای عمودی مشخص.

این تجهیزات و فناوری‌های نوین، تطبیق عملکردی بنا با نیازهای امروزی را بدون لطمه به ارزش‌های تاریخی آن فراهم کرده‌اند.

پروژه مرمت و تغییر کاربری عمارت سامان به یک مجموعه فرهنگی-پژوهشی، نمودی روشن از پاسخگویی اجتماعی در حوزه معماری و میراث فرهنگی است. این پروژه با اهداف زیر همراه است:

حفظ و باززنده‌سازی یک اثر ارزشمند از دوره گذار معماری سنتی به مدرن در تهران.

ایجاد بستری عمومی و در دسترس برای شهروندان جهت بهره‌گیری از فضاهای فرهنگی، نمایشگاهی، پژوهشی و گردهمایی.

بازآفرینی هویت محله‌ای و شهری در یکی از نواحی تاریخی تهران با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود بنا به جای تخریب و نوسازی.

ارتقای آگاهی عمومی نسبت به اهمیت بناهای تاریخی و اهمیت حفظ میراث معماری در تعامل با نیازهای امروز.

در طراحی معماری و مداخلات پیشنهادی، به مقیاس انسانی و شهری به‌صورت دقیق توجه شده است:

پروژه در محدوده شمالی بافت تاریخی تهران و در همجواری دروازه دولت واقع شده که دارای ارزش فرهنگی-مکانی ویژه‌ای است.

در بازطراحی بنا، مقیاس عملکردی فضاها بر اساس ترکیب مناسب فضاهای نمایشی، عمومی و اداری تنظیم شده تا تداوم جریان‌های حرکتی و بصری حفظ شود.

توسعه محدود طبقه دوم (الحاقی) و تغییر کاربری سردابه‌ها به گونه‌ای طراحی شده که تعادل بین اصالت معماری گذشته و نیازهای عملکردی امروز برقرار شود.

در بازسازی حیاط، مقیاس اجتماعی و تعاملی فضا مورد توجه قرار گرفته تا حیاط نه‌تنها عنصری منظرین، بلکه بستری برای تجربه‌های جمعی، گفت‌وگو و حضور فرهنگی باشد.